Chủ nghĩa đế quốc thường mang lại lợi ích kinh tế và nâng cao tỷ lệ biết chữ, nhưng nó cũng thường tạo ra sự bất bình đẳng về kinh tế và xã hội và có thể phân chia một cách giả tạo các phân khúc xã hội đồng tồn tại trước đây một cách hòa bình. Chủ nghĩa đế quốc thường được thúc đẩy bởi kinh tế và chính trị động cơ: các quốc gia đang tìm cách phát triển và mở rộng nền kinh tế của họ vượt qua các khu vực dễ bị tổn thương, nơi tài nguyên và lao động dồi dào và rẻ. Với sự chinh phục này, sự ra đời của các hệ thống quản trị mới, các ý tưởng mới và thường là giáo dục tốt hơn. Tuy nhiên, các phong tục và tập quán truyền thống thường bị mai một và bị xóa bỏ do sự áp đặt của các hình thức chính quyền của chủ nghĩa đế quốc.
Các quốc gia khởi xướng chủ nghĩa đế quốc thường tiến vào các lãnh thổ mới để tiếp cận với khối lượng nguyên liệu thô và tài nguyên cao hơn cần thiết để phát triển nền kinh tế của họ. Điều này lại thúc đẩy tăng trưởng ở các nền kinh tế địa phương, khi các công dân bản địa tìm thấy các nguồn việc làm mới. Ngoài việc cung cấp việc làm mới và thu nhập cao hơn, chủ nghĩa đế quốc thường giới thiệu các mạng lưới giao thông rộng lớn hơn, chẳng hạn như đường bộ, cầu, đường sắt và đường cao tốc. Nó cũng mang lại khả năng tiếp cận giáo dục nhiều hơn và có thể giúp cải thiện tỷ lệ biết chữ của các thành viên trong dân cư địa phương. Tuy nhiên, ở mặt trái, chủ nghĩa đế quốc có thể kích động bạo lực và làm gia tăng căng thẳng giữa các nhóm trước đây cùng tồn tại hòa bình: sự chia rẽ của các bộ tộc Tutsi và Hutu ở Rwanda dưới sự cai trị của Anh là một ví dụ điển hình. Hơn nữa, chủ nghĩa đế quốc có thể dẫn đến sự tập trung quyền lực và sự giàu có giữa các nhóm chính trị và xã hội ưu tú.
